วิเคราะห์ความขัดแย้งไทย-กัมพูชา เหตุใดจึงยกระดับสู่ความรุนแรงอย่างมากในวันเดียว

เมื่อ 14 ปีก่อน ไทยและกัมพูชาเคยเปิดฉากตอบโต้กันด้วยอาวุธหนักจากข้อพิพาทเหนือปราสาทเขาพระวิหาร วันนี้เหตุการณ์คล้ายกันได้ปะทุขึ้นอีกครั้ง เมื่อกองกำลังทั้งสองฝ่ายปะทะกันใกล้ปราสาทตาเมือนธม ซึ่งเป็นหนึ่งในพื้นที่พิพาทล่าสุด

ต่างฝ่ายต้างอ่างว่าอีกฝ่ายเป็นผู้เริ่มเปิดฉากยิงก่อน ซึ่งเป็นการกล่าวอ้างลักษณะเดิมที่เกิดขึ้นก่อนหน้านี้ ไม่ว่าจะในกรณีการยิงปะทะกันเมื่อวันที่ 28 พ.ค. ซึ่งทำให้ทหารกัมพูชาเสียชีวิตบริเวณชายแดน และนำไปสู่การยกระดับความตึงเครียดข้อพิพาทชายแดนระหว่างสองประเทศ โดยทางกัมพูชาพยายามนำพื้นที่พิพาทที่ตกลงกันไม่ได้ขึ้นสู่ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (ICJ) ขณะที่ไทยยืนยันว่าต้องการใช้กรอบทวิภาคีเช่นเดิม และไม่ยอมรับอำนาจศาลโลก

กรณีที่สมเด็จฮุน เซน ประธานสมาชิกวุฒิสภาของกัมพูชา ปล่อยคลิปเสียงสนทนาระหว่างเขากับ น.ส.แพทองธาร ชินวัตร นายกรัฐมนตรีของไทย ยังนำไปสู่การแตกหักของสองตระกูลการเมืองที่ทรงอิทธิพลระดับภูมิภาค และมีความสัมพันธ์ที่ดีต่อกันมายาวนานกว่า 3 ทศวรรษ

คลิปเสียงดังกล่าวยังทำให้ลูกสาวของนายทักษิณ ชินวัตร ต้องหยุดปฏิบัติหน้าที่นายกรัฐมนตรีชั่วคราว เนื่องจากศาลรัฐธรรมนูญมีมติเอกฉันท์รับคำร้องที่กล่าวหาว่าผู้นำรัฐบาลของไทยฝ่าฝืนมาตรฐานจริยธรรมร้ายแรง จากข้อความบางส่วนที่ปรากฏในคลิปเสียง

ความตึงเครียดระหว่างสองประเทศดำเนินมาอย่างต่อเนื่องเกือบทุกระดับ ตั้งแต่ระดับประชาชนในสื่อสังคมออนไลน์ที่ฟาดฟันกันด้วยข้อความยั่วยุและสร้างความเกลียดชัง การปะทะคารมกันระหว่างชาวไทยและชาวกัมพูชาที่ขึ้นมาเยือนปราสาทหินตาเมือนธม ใน จ.สุรินทร์ มาตรการตอบโต้ด่านชายแดนของกองทัพและรัฐบาล ไปจนถึงความสัมพันธ์ระดับประเทศ

(23 ก.ค.) ไทยเริ่มลดระดับความสัมพันธ์ทางการทูตกับกัมพูชา โดยให้เหตุผลว่าห้วงสัปดาห์ที่ผ่านมา พบว่ากำลังพลที่ลาดตระเวนแนวชายแดนบริเวณช่องบกและช่องอานม้า ใน อ.น้ำยืน จ.อุบลราชธานี ได้รับบาดเจ็บสาหัสจากทุ่นระเบิดสังหารบุคคลชนิด PMN-2 ซึ่งทางการไทยอ้างว่าพิสูจน์ได้ว่าเป็นระเบิดที่ถูกนำเข้ามาลอบวางใหม่ พร้อมกับยืนยันว่าระเบิดอยู่ในแนวเส้นทางลาดตระเวนในเขตแดนอธิปไตยของไทย

ขณะที่ทางกัมพูชาปฏิเสธข้อกล่าวหานี้ พร้อมกับชี้ว่าทหารไทยลาดตระเวนออกนอกเส้นทางที่ตกลงกันไว้ในบันทึกความเข้าใจระหว่างรัฐบาลไทยและรัฐบาลกัมพูชาว่าด้วยการสำรวจและจัดทำหลักเขตแดนทางบก หรือ MoU 2543 โดยอ้างว่าทหารไทยเดินล้ำเข้ามาในเขตอธิปไตยของกัมพูชา และประสบกับทุ่นระเบิดเก่าที่ยังหลงเหลือจากสงคราม

พร้อมกันนี้ กัมพูชายังประกาศลดระดับความสัมพันธ์ทางการทูตกับไทยในระดับต่ำสุด พร้อมกับประณามการใช้กำลังทางทหารของไทยในแนวชายแดน

ด้าน ฮุน มาเนต นายกรัฐมนตรีกัมพูชา ได้ส่งจดหมายถึงนายอาซิม อิฟติคาร์ อาหมัด ประธานคณะมนตรีความมั่นคงสหประชาชาติ ขอให้สหประชาชาติ หรือ ยูเอ็น (UN) เปิดประชุมคณะมนตรีความมั่นคง “เร่งด่วน” เพื่อหยุดการปะทะระหว่างไทยและกัมพูชา

บีบีซีไทยรวบรวมความเห็นจากหลายฝ่ายที่เกี่ยวข้อง รวมถึงผู้เชี่ยวชาญ เพื่อวิเคราะห์ว่าเหตุรุนแรงครั้งนี้จะนำไปสู่จุดใด

เหตุการณ์ความรุนแรงยกระดับขึ้นจุดสูงสุดได้อย่างไร

นายวิชานา สาร์ นักวิเคราะห์ชาวกัมพูชาจากราชวิทยาลัยแห่งกัมพูชา ให้ความเห็นกับบีบีซีไทยว่าชนวนที่ทำให้ทั้งสองประเทศมาถึงการโต้ตอบทางทหาร เกิดจากฝ่ายไทยเองที่ไม่ยอมนำ 4 พื้นที่ ได้แก่ ปราสาทตาเมือนธม (Ta Moan Thom), ตาเมือนโต๊ด (Ta Moan Toch), ปราสาทตาควาย (Ta Kro Bei) และพื้นที่สามเหลี่ยมมรกต (Mombei area) ขึ้นสู่การพิจารณาของศาลโลกตามที่กัมพูชาเสนอ เพราะเห็นแล้วว่าการเจรจาแบบทวิภาคีไม่ได้ช่วยแก้ปัญหาให้กับสองประเทศ

“การล้ำเส้นของไทยตามแผนที่กองทัพประกาศไว้เมื่อวานนี้ ประเทศไทยกำลังทำตัวเหมือนรัสเซียที่กำลังรุกรานยูเครน” นายวิชานา กล่าว

ด้าน ดร.ธนเชษฐ วิสัยจร หัวหน้าสาขาวิชาการปกครอง คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี เห็นต่างจากนักวิชาการชาวกัมพูชา เขาบอกว่า “การอยู่ติดกับเพื่อนบ้านที่จ้องจะหาเรื่องตลอดเวลา” ทำให้ไทยควบคุมสถานการณ์แนวชายแดนได้ยาก

นักวิชาการจาก ม.อุบลราชธานี เห็นว่าตระกูลฮุนผู้ปกครองกัมพูชามาหลายสิบปี กำลังยกระดับสถานการณ์ชายแดนให้รุนแรงเพื่อดึงนานาชาติให้เข้ามาเกี่ยวข้อง และนำกรณีพิพาทเขตแดนที่มีกับไทยไปสู่เวทีโลก ทั้งที่ไทยพยายามทำให้ปัญหานี้อยู่ในระดับทวิภาคีมาโดยตลอด

เขายังบอกด้วยว่า ความเคลื่อนไหวของกัมพูชาครั้งนี้ ยังถูกใช้เป็นเครื่องมือสร้างคะแนนนิยมในประเทศ จากท่าทีแข็งกร้าวของผู้นำกัมพูชาที่ไม่แสดงความหวาดหวั่นเมื่อต้องเผชิญหน้ากับประเทศที่พวกเขามองว่า “ใหญ่กว่า”

ด้าน นายแมทธิว วีเลอร์ ผู้เชี่ยวชาญด้านกรณีพิพาทชายแดนไทย-กัมพูชา จากองค์กรอินเตอร์เนชันแนลไครซิสกรุ๊ปหรือไอซีจี (International Crisis Group – ICG) บอกกับบีบีซีไทยว่า “ดูเหมือนว่าสมเด็จฮุน เซน ได้เลือกเล่นไพ่ชาตินิยม เมื่อเผชิญกับปัญหาเศรษฐกิจภายในประเทศ รวมถึงความไม่แน่นอน” ในอำนาจของทายาทรุ่นสองอย่าง ฮุน มาเนต

“เขายังใช้เล่ห์เหลี่ยมในการจัดการกับความแตกแยกที่มีอยู่แล้วในการเมืองไทยอย่างชาญฉลาด จนทำให้รัฐบาลในกรุงเทพฯ เหลือผู้นำที่เป็นรักษาการนายกรัฐมนตรี และมีพรรคร่วมรัฐบาลที่อ่อนแอ” นายแมทธิว กล่าว

อย่างไรก็ดี วีร็อก อู นักวิเคราะห์การเมืองชาวกัมพูชา ซึ่งเป็นประธานและผู้ก่อตั้งฟิวเจอร์ ฟอรัม (Future Forum) สถาบันคลังสมองด้านนโยบายสาธารณะในกัมพูชา เผยกับบีบีซีไทยว่า จุดเริ่มต้นของความรุนแรงครั้งล่าสุดนี้ เกิดขึ้นเมื่อฝั่งกองทัพไทยประกาศปิดการเข้าถึงปราสาททั้ง 3 หลัง และปิดพรมแดน

“ทันทีที่กองทัพไทย ประกาศปิดปราสาทตาเมือน แล้วจะล้อมรั้วลวดหนาม มันก็เหมือนเป็นการนำไปสู่สงครามแล้ว ไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง กัมพูชาจะยอมรับแบบนั้นได้อย่างไร… เพราะถ้าคุณไม่ให้ฝ่ายตรงข้ามเข้าไปได้เลย ก็เหมือนคุณประกาศให้พื้นที่นั้นเป็นของคุณทั้งหมด ไม่มีใครยอมรับได้หรอก สำหรับผม มันชัดเจนมากว่าการกระทำแบบนั้นก็เหมือนเป็นการ ‘ประกาศสงคราม’ นั่นเอง” นายวีร็อก กล่าว

พื้นที่จุดปะทะกำลังบอกอะไร

ในตอนนี้ ยังไม่มีผลการสืบสวนข้อเท็จจริงอย่างเป็นทางการที่ได้รับการเผยแพร่ต่อสาธารณะ ในกรณีการเผาศาลาตรีมุข บริเวณพื้นที่สามเหลี่ยมมรกตที่เกิดขึ้นในเดือน มี.ค. รวมถึงกรณีเหตุปะทะบริเวณช่องบกที่ทำให้ทหารกัมพูชาเสียชีวิต 1 นาย เมื่อช่วงปลายเดือน พ.ค.ที่ผ่านมา

ทว่า หากนับรวมกับกรณีทหารไทยเหยียบทุ่นระเบิดจนขาขาดและกลายเป็นผู้พิการถาวร 2 นาย จะเห็นได้ว่าพื้นที่ที่ทำให้สถานการณ์ความตึงเครียดยกระดับขึ้นไปอีกขั้นมักอยู่ในบริเวณแนวชายแดน อ.น้ำยืน จ.อุบลราชธานี ของไทย หรือ อ.จวมกสาน จ.พระวิหาร ของกัมพูชา ซึ่งเป็นพื้นที่พิพาทที่ทางกัมพูชาพยายามนำขึ้นสู่ศาลโลก องค์กรระหว่างประเทศที่เคยตัดสินเป็นคุณแก่กัมพูชาในกรณีปราสาทเขาพระวิหารมาแล้ว

ล่าสุด เหตุปะทะกันนับตั้งแต่ช่วงเช้าก็เกิดบริเวณชายแดน จ.อุดรมีชัย ของกัมพูชา ซึ่งอยู่ติดกับ จ.สุรินทร์, จ.บุรีรัมย์ และ จ.ศรีสะเกษ ของไทย ซึ่งเป็นสถานที่ตั้งของกลุ่มปราสาทหินที่เป็นกรณีพิพาท

นายแมทธิว บอกกับบีบีซีไทยว่า ดูเหมือนว่าการสู้รบจะปะทุขึ้นจากปฏิบัติการเฉพาะพื้นที่ในพื้นที่นั้น ๆ และทวีความรุนแรงขึ้นอย่างรวดเร็ว

“ทั้งสองฝ่ายเตรียมพร้อมที่จะสู้รบกันมาหลายสัปดาห์แล้ว ดังนั้น มันอาจใช้เวลาไม่นานนักที่จะพลิกสถานการณ์ให้กลายเป็นความขัดแย้งโดยตรง ซึ่งรวมถึงการยิงปะทะกันด้วยปืนใหญ่และการโจมตีทางอากาศได้” ผู้เชี่ยวชาญจาก ICG ระบุ

แหล่งที่มา www.bbc.com/thai/articles/c2ezek0p10jo